انواع سوند و لوله

“سوند” و “لوله” در اصطلاحات پزشکی به ابزارهای متفاوتی اشاره دارند، هرچند هر دو معمولاً به صورت لوله‌هایی انعطاف‌پذیر یا نیمه‌سخت هستند که برای وارد کردن یا خارج کردن مایعات، گازها یا ابزار دیگر به/از بدن یا حفره‌های بدن استفاده می‌شوند.
سوند (Catheter) چیست؟
سوند که در اصطلاح پزشکی به آن کاتتر (Catheter) نیز گفته می‌شود، یک لوله باریک، توخالی و انعطاف‌پذیر (یا گاهی نیمه‌سخت) است که به منظور ورود به داخل بدن یا حفره‌های بدن برای مقاصد تشخیصی، درمانی یا تخلیه مایعات استفاده می‌شود. سوندها از مواد زیست‌سازگار مانند سیلیکون، لاتکس یا پلی‌اورتان ساخته می‌شوند و در اندازه‌ها و طرح‌های مختلفی وجود دارند.
کاربردهای اصلی سوند:
* تخلیه مایعات: رایج‌ترین کاربرد سوند، تخلیه ادرار از مثانه در افرادی است که قادر به ادرار کردن طبیعی نیستند (مانند سوند فولی یا نلاتون). همچنین برای تخلیه مایعات از حفره‌های دیگر بدن مانند آبسه یا مایع مغزی نخاعی (در موارد خاص) استفاده می‌شود.
* تزریق مایعات یا داروها: سوند می‌تواند برای تزریق مایعات، داروها، یا مواد کنتراست (در تصویربرداری) به داخل بدن (مانند سوند داخل وریدی یا کاتتر وریدی مرکزی) استفاده شود.
* تشخیص: برای نمونه‌برداری از مایعات بدن (مثلاً نمونه ادرار استریل) یا اندازه‌گیری فشار در حفره‌های بدن.
* حمایت یا باز نگه داشتن مجاری: مانند سوند حالب (استنت دابل جی) که برای باز نگه داشتن حالب و جلوگیری از انسداد استفاده می‌شود.
* ساکشن: برخی از انواع سوندها (مانند سوند ساکشن) برای خارج کردن ترشحات از مجاری تنفسی استفاده می‌شوند.
انواع رایج سوند:
* سوند ادراری:
* سوند فولی (Foley Catheter): رایج‌ترین سوند ادراری دائمی. دارای یک بالون کوچک در انتهاست که پس از ورود به مثانه، با آب استریل پر می‌شود تا سوند در جای خود محکم بماند و خارج نشود.
* سوند نلاتون (Nelaton Catheter): سوند ادراری موقت و یکبار مصرف. فاقد بالون است و پس از تخلیه مثانه بلافاصله خارج می‌شود.
* سوند کاندوم (Condom Catheter/Urinary Sheath): سوند خارجی برای آقایان، شبیه به کاندوم که روی آلت تناسلی قرار می‌گیرد و ادرار را جمع‌آوری می‌کند.
* سوند سوپراپوبیک (Suprapubic Catheter): سوندی که از طریق یک برش کوچک در زیر ناف مستقیماً وارد مثانه می‌شود. برای مواقعی که مجرای ادراری آسیب دیده یا مسدود است استفاده می‌شود.
* سوند معده (Nasogastric Tube – NG Tube): لوله‌ای که از طریق بینی یا دهان وارد مری و سپس معده می‌شود. برای تغذیه بیماران، شستشوی معده یا تخلیه محتویات آن استفاده می‌شود.
* کاتتر وریدی (IV Catheter): لوله‌های کوچکی که برای دسترسی به رگ‌ها (جهت تزریق مایعات، داروها یا خون‌گیری) استفاده می‌شوند (مثلاً آنژیوکت).
لوله (Tube) چیست؟
لوله در پزشکی یک اصطلاح بسیار کلی‌تر است و می‌تواند به انواع بسیار متنوعی از وسایل لوله‌مانند اطلاق شود که برای مقاصد مختلفی به کار می‌روند. این لوله‌ها ممکن است وارد بدن شوند یا برای اتصال به دستگاه‌ها و انتقال مایعات/گازها در خارج از بدن استفاده شوند. برخلاف سوند که معمولاً برای ورود به حفره‌ها یا مجاری طبیعی بدن طراحی شده، لوله‌ها می‌توانند برای ایجاد مسیر جدید، نگهداری مسیرهای موجود، یا صرفاً انتقال مواد به کار روند.
کاربردهای اصلی لوله:
* لوله تراشه (Endotracheal Tube – ETT): لوله‌ای که از طریق دهان یا بینی وارد نای می‌شود تا راه هوایی بیمار را باز نگه دارد و امکان تنفس مصنوعی (ونتیلاتور) را فراهم کند.
* لوله سینه (Chest Tube/Thoracic Catheter): لوله‌ای که از طریق دیوار قفسه سینه وارد فضای پلور (بین ریه و دیوار قفسه سینه) می‌شود تا هوا، خون یا مایعات تجمع‌یافته را تخلیه کند.
* لوله تخلیه (Drain Tube): لوله‌هایی که پس از جراحی در محل عمل قرار داده می‌شوند تا خون، سرم یا ترشحات اضافی را تخلیه کنند و از تجمع آن‌ها و ایجاد عفونت جلوگیری کنند (مثلاً درن جکسون-پرات).
* لوله تغذیه (Feeding Tube): شامل انواع لوله‌هایی است که برای رساندن غذا و مایعات به بیمارانی که قادر به بلع نیستند، استفاده می‌شود (مانند NG Tube که قبلاً ذکر شد، یا PEG Tube که مستقیماً به معده متصل می‌شود).
* لوله آزمایش (Test Tube): لوله‌های شیشه‌ای یا پلاستیکی که برای جمع‌آوری و نگهداری نمونه‌های آزمایشگاهی (مثل خون، ادرار) استفاده می‌شوند و معمولاً وارد بدن نمی‌شوند.
* لوله‌های ارتباطی و انتقال: لوله‌هایی که دستگاه‌های پزشکی را به بیمار وصل می‌کنند (مانند لوله‌های دستگاه دیالیز، لوله‌های ست سرم، یا لوله‌های دستگاه ساکشن).
تفاوت اصلی سوند و لوله:
گرچه گاهی این دو اصطلاح به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما تفاوت‌های ظریفی دارند:
* سوند (کاتتر) معمولاً به لوله‌هایی اطلاق می‌شود که برای ورود به داخل مجاری یا حفره‌های طبیعی بدن طراحی شده‌اند (مثل مجرای ادرار، رگ خونی، مری). هدف اصلی آن‌ها تخلیه، تزریق، یا دسترسی به آن مجراست.
* لوله یک اصطلاح گسترده‌تر است که می‌تواند شامل سوندها نیز بشود، اما بیشتر به لوله‌هایی اشاره دارد که برای انتقال مواد (مایع/گاز)، باز نگه داشتن یک مسیر (مانند راه هوایی)، یا تخلیه از فضای ایجاد شده (مانند تخلیه از زخم جراحی) استفاده می‌شوند. لوله‌ها ممکن است از طریق یک برش وارد بدن شوند (مثل لوله سینه) یا به سادگی یک وسیله جانبی برای یک دستگاه پزشکی باشند.
به بیان ساده، هر سوند یک نوع لوله است، اما هر لوله لزوماً سوند نیست.